Faruk Alpkaya
Kitapların kimileri Tolstoy’un Anna Karenina’sı ya da Orhan Pamuk’un ‘Yeni Hayat’ı üzere birinci cümlesiyle çarpar; Yaşar Kemal’in ‘İnce Memed’i üzere kimileri da son paragraflarına saklar en vurucu cümlelerini. Fikret Doğan’ın ‘Mamak Günlüğü 1980-1989’ ikinci tıp kitaplardan:
Not: Ceyhan Cezaevi’nde son aylarda daima yazmaya çalıştım. Bütün günleri yazarak geçirdim. Haftalar, aylar uzunluğu yazdım. Parmaklarım nasır tuttu. Anımsamadığım, karıştırdığım şeyler olabilir. Bunlar için okuyanlardan özür dilerim. Fikret.
Önsöz’den anlaşıldığı kadarıyla bu not 31 Aralık 1990 günü yazılmış. Fikret Doğan, bu satırları yazmasından günü gününe tam on yıl evvel, 1980 yılının 31 Aralık günü girdiği Mamak Tutukevi’nden 1989 yılındaki ayrılışına kadar yaşadıklarını, düşündüklerini ve hissettiklerini adeta soluk soluğa kaleme almış. Yazılışından otuz üç yıl sonra yayınlanan bu metin, öfkelendirerek, güldürerek, düşündürerek ve yılbaşlarını anlattığı satırlarda ya da Mamak boşaltılırken Erdal Eren’in eşyalarının olduğu çantayı buldukları vakitte olduğu üzere hüzünlendirerek, tıpkı yazıldığı üzere bir solukta okunuyor.
Mamak Günlüğü, Fikret Doğan,150 syf., Notabene Yayınları, 2023
MAMAK’I SON TERK EDENLERDEN BİRİ: FİKRET DOĞAN
12 Eylül faşist darbesinin çabucak akabinde, şimdi on sekiz yaşındayken yakalanan, 12 Eylül periyodunun azap merkezi olan Ankara Emniyet Müdürlüğü’nün KISIM olarak bilinen kısmında gördüğü azaplar sonucunda cinayet işlediğini kabul eden Fikret Doğan, Devrimci Yol ana davasında idam cezası istemiyle yargılanmış. Dokuz yıl süren yargılama sürecinde Mamak Tutukevi’nin bütün bloklarında ve bu blokların birden fazla koğuşunda bulunmuş, bu dokuz yıl boyunca yaşananların çoklukla mağduru bazen de faili olmuş. Mamak’ı son terk edenlerden biri olan Fikret Doğan, bir buçuk yıl kalacağı Ceyhan Cezaevi’nde bir ajandaya küçücük harflerle ‘Mamak Günlüğü’nü yazmış.
Kitabı yayına hazırlayan Cemalettin Canlı’nın belirttiği üzere “bu defter bir günlük değil, geriye dönüşler, hatırlamalar olsa da hatırat da değil.” ‘Mamak Günlüğü’ çocukluktan şimdi çıkmış bir gencin Mamak’ta azapla, zulümle, dayakla lakin tıpkı vakitte direnerek, öğrenerek, severek; bazen teslim olup geri çekilerek bazen atağa kalkarak fakat çabucak her vakit insan kalmaya çalışıp kendisiyle ve etrafıyla yüzleşerek büyümesinin kıssası. Ve Fikret Doğan bu öyküyü tıpkı son notunda olduğu üzere, bir kusur varsa evvel kendinde arayan, etrafında gördüğü yanılgıları -hata yapanları yermek yerine- genelliği içinde saptayıp yererken şahısları gaye haline getirmekten sakınarak anlatmış.
‘HAPİSHANE EDEBİYATI’
Türkiye’de muharrirlerin birçok hayatının bir devrini cezaevinde geçirdiği ve yapıtlarını orada ürettiği için başka bir hapishane edebiyatı olup olmadığı tartışma konusu olsa da hapishaneyi anlatan bir edebiyat olduğunu kabul etmek gerekir. Eski lisanda ‘habsiyye’ denilen bu tıbbın Macunzade Mustafa’nın ‘Sergüzeşt-i Esiri Malta’ isimli metninden Namık Kemal’in Magosa mektuplarına, İttihatçıların Malta anılarından günümüzde Ahmet Altan’ın ‘I Will Never See World Again’ine uzanan çeşitli örnekleri vardır. İtalyan yurtseveri şair Silvio Pellico’nun hapishane günlerini anlattığı eser dünya edebiyatında cinsin en saygın, sineması de çekilen Henri Charriere’nin ‘Kelebek’ romanı ise en tanınan örneği olsa gerektir. Fikret Doğan bu yapıtlardan hangisini okumuş bilinmez, ancak dünya hapishane edebiyatına çok değerli bir katkı yaptığı aşikar.
Türk ve Kürt solunun üstünden bir silindir üzere geçen 12 Eylül’ün gözaltına aldığı, azaptan geçirdiği yüzbinlerce şahıstan on binlercesi Mamak Tutukevi’nde bulundu, o zulmü yaşadı, kişiliği yok edilmeye çalışıldı. Bunların içinde tecrübeli siyasetçiler, sendikacılar, devrimci hareketlerin lider takımları ve ileri militanları vardı. Bunların hiçbirinin o günlerle, yaşadıklarıyla ve kendileriyle gereği üzere yüzleşmemesi ve hesaplaşmaması yaşanan mağlubiyetin büyüklüğünün en büyük göstergesi olsa gerek. O denli ki 12 Eylül’ü protesto eden birinci miting yirmi beş yıl sonra yapılabildi, o devir asıl olarak unutulmaya çalışıldı. Fikret Doğan sadece dünya hapishane edebiyatına büyük bir katkı yapmakla kalmamış o ajandaya “parmakları nasır tutuncaya” kadar durmaksızın yazmakla, tıpkı vakitte insan ve devrimci kalmayı başararak bir jenerasyon ismine bir periyotla yüzleşmiş. Zihnine, eline, emeğine sıhhat gençliğini hapishanede yaşayan kardeşim Fikret. Hepimiz ismine.
Bir not: Keşke, defter yayına hazırlanırken “dönem anlatılarında bayan, kız, kız arkadaş üzere sözcüklerle anlatılan bayan devrimciler ve genel olarak kadınlar” büsbütün bayan sözcüğü ile söz edilmeseydi. O periyot o denli diyorduk, öyleydik, o denli olduğunu da unutmamalıydık. Fikret Doğan o günleri anlatırken ‘düzeltmediği’ için o kadar düzgün bir iş yapmıştı, onun emeğine hürmet ‘düzeltmemeyi’ gerektirirdi.